(Central YMA intihsiak buatsaiha ka ziah)
THUHMAHRUAI : Tet lai aṭangin thuziah hi ka chak ve hle ṭhin. Mahse, pen han hum chiah hian a bo leh vek ṭhin. Hun a kal leh deuh a, kan branch YMA chuan kumpuan ‘Ram leh hnam humhalh' pualin thu inziah siak an buatsaih a, hetianga chona a lo awm takah chuan ka ziak ve ta. Lawmman la phak ta chiahlo mah ila keima tan chuan mellung pawimawh tak niin ka thuziak neih hmasak ber a ni ve ta nghe nghe.
Kha ka thu ziah aṭang khan thu fahrah te te ziakin kan veng chanchinbu-ah ka chhuah tir ve ta fo mai. Kumin hi ‘Ram leh hnam humhalh’ kumpuan a ni leh ta a, kan veng chanchinbu-ah hian tualchhung mi te thuziak chhuah thin a ni. Chung zingah chuan kan kumpuan behchhan chhuah tur a awm ngai meuhlo. Chanchinbu enkawl tu ten kumpuan puala thu ziak turin min ngen a, ziah tuma ka in buatsaih mek laiin kan branch YMA chuan Kumpuan sub-committee member a tan min ruat ve mauh mai. Kan ṭhutkhawm hmasak ber ṭum chuan hmalak na tur te kan sawi a, heta ṭang chiah hian YMA ten thupui hrang hrang kan hman tawh lai kara Ram leh hnam humhalh kan thlan fo chhan chu ka hrethiam ta. Kumpuan thupui kum 1983 a kan hman aṭanga khan 'Ram leh hnam humhalh' tih tiamloin Faina, Sorkar vantlang thil humhalh, Kut hnathawh uar, Nungchate humhalh,
Khawtlang nun siamthat, Zirna uar, Intodelh, Ruihhlo do, Mizo tlawmngaih na, Aia upa zahthiam leh Mizo nun zemawi tih te hman a ni tawh a, mahse, hengah te hi chuan hemi lam hawi chiah hian hma kan la thin. Ṭum 14 zet kumpuana kan neih tawh leh tuna kan hman mek, 'Ram leh hnam humhalh' hi erawh chuan kan thupui hman tawh zawng zawng pawh hi a huam tel vek mai a, chuvangin, a pawimawh takzet a ni.
RAM LEH HNAM CHU ENGE NI? : Ram chu tuna kan chên mekna Mizoram state, state naupang tak, Dt. 20th February 1987 India ram state 23-na a ni ta, km 2,21,087 (8,142 sq mi) a zau, 21°56’N aṭanga 24°31’N thleng ni a 92°16’E aṭanga 93°26’E thleng a zau ni bawk hi a ni awm e. Hnam tih pawh hi tuna Mizoṭawng kan ṭawng ang hmang chin hi a ni thei ang. Ram leh hnam tih hian ṭhenkhat chuan Zo hnahthlak chi peng zawng zawng awmna an huam tir maithei a, hnam chungchangah pawh hian Zo hnahthlak dang ho luah chin ram pumpui huam tir pawh an awm maithei e.
Engpawhnise, ram leh hnam humhalh tura hriat ngai zual te hi lo bihchiang dawn teh ang :
1. INTODELH : A hmasa berin ram leh hnam humhalh tur chuan intodelh hi a pawimawh ber pawl a ni awm e. Assam nen a kan inrina chungchangah pawh sawi tur a tam thei awm ang. Kum 2019 khan Mizo Zirlai Pawl (MZP) te chuan Vairengte dai-a sorkar laipui-in ramri fello a nih avanga state pahnihte'n kutthlak loh (status quo) ve ve tura an tihna hmuna Assam Forest Department ten in (cinema hall hlui) an rawn sak/thawm avangin Bairabi Zophai-ah (status quo area) Zofate Chawlhbuk an sa ve ngat. Amaherawhchu, chawlbuk kan (MZP) sak chu sak ni la la in ṭhiahsak kan ni nghal a, Assam Forest Department ho chetna erawh tih danglam a nilo thung. Ṭhenkhat chuan 'ṭhiah ve mai awm' kan tih a nih kha.
Amaherawhchu, thil hi duh dana kaltir ngawt a theihloh na chin a awm thei ang. A chhan chu kan la intodelh loh em vangin. 'Sorkar chu mahni ta anga en tur' kan ti ṭhin. Mahse, tha thawh ngai a nih chuan 'an' kan ti a, hlawkna awm thilah erawh chuan kan ta neih thiam viau lawi si! Sorkar chu sawiloh, kohhran leh a pawl thil ang chi pawh hi kan telna ni ve bawk mah se renchem takin thil kan tilo hle. A chhiat thu hla-ah pawh kan uksak vaklo. Kawng siam avanga road block a awm chang pawhin kal luih kan tum tho a, hetia'ng mi kan nih miau avang hian intodelh chu kan la hlat hle.
Silchar (Assam) aṭangin kan mamawh tam zawk kan chawlut a ni a, an ram kan chuh emaw thil dangah pawh an duhloh zawng tih hlauin kan thiamna-ah ngei pawh kan lungawilo ngamlo chu a nih tak hi.
Miin hna a thawh peihloh miau chuan thil huaisen taka tih a har a, a thawkchhuak tu leh a nei deuh te kan hlau rum ta mai a nih hi. Chutiang bawkin, kan ram kan intodelh loh miau chuan ṭhenawm state lakah pawh kan dawih aw dui mai ṭhin a nih hi. Chu chuan mahni ram chhanna kawngah ṭan lak a ti harsa hle thung mai. Chuvangin, ram leh hnam humhalh tur chuan intodelh hmasak a ngai tihna a nih chu.
2. RAMNGAW LEH A CHHUNGA CHENG NUNGCHA HUMHALH : Eden huana min thlahtu, Evi leh Adama-te an awm lai khan nungchate lal an ni. Tun thleng pawh hian mihring te chu ramsate lal kan la ni. Pathianin mihring, nungchate leh thlaite hi mamawh inphuhruk tawn turin a inbuk tawk chiahin min siam a. Nungchate thah hi thil pawi a ni hran lo. Amaherawhchu, kan mamawh chin chauh kan tihlum tur a ni. Mi ṭhenkhat chuan sava an hmuhin tihhlum talh an tum a. An tihhlum theih loh tur leh lo tihlum thei ta pawh ni sela a ruang an hlawm theih miah loh turte pawh an vawm ṭalh ṭhin.
Heng mite zingah hian i tel ve lo hram ang u. Pathian pawhin hetiang em em hi zawng a phal bik hauhvin a rinawm lo.
Tin, ramvak mi kan nih pawhin Sakhi, Sazuk etc. tih ang rengte hi a no hruai lai an ni emaw a rai lai emaw an nih chuan kah loh rih ngam a ṭha. A no hruai kah chuan a no kha a dam zo dawn chuang lova, ramsa pakhatin kan ti hek hrim hrim. Chutiang bawkin a rai lai pawh a ni. Sava bu lakte hi thil pawi tak a ni. Kan khawi dam lo a nih phei chuan a pawi lehzual. Lo khawi dam thei ta pawh ni ila kan in ti hah mai mai.
Tin, luiah sangha leh chakaite an awm ṭhin. Sangha kan man duh a nih pawhin hrai lo ila, bomb a vawm phei chu thil pawi tak a ni. Sangha hian ṭum khatah tui tam tak an pai thei a. Kan hrai emaw bomb-emaw a nih chuan a no lo piang tur tam tak kan dang tih hria i la, lak theihloh tur tamtak an thi bawk tih hriat tel a ṭul bawk. Kan hrai a nih leh lek phei chuan mihring nunna atan thlengin a pawi thei tih hriat a ṭha.
Tunah chuan ramngaw humhalh chungchang i'n thlur deuh teh ang. Mizote hi kan tun hma nun han thlirın kan eizawnna ber chu lo neih a ni. Ramngaw vah chereu, hal dur dur leh kumtin ramthar zuan zel mai hnam kan ni. Hetianga kan tíh reng chuan Zoram nuam tak hi thlaler ram rovah kan la chantir mai ang. Kan Zoram hi kan hmangaiha humhalh kan duh tak tak a nih chuan lo/huan kan nei a nih paw'n kumtin ramthar zuan zel lovin lo nghet neih tum hram hram tlang i la a ṭha khawp ang, tunhnai aṭangin thlai kumhlun chin kan intihhmuh chho ta pawh hi inkhawlna pawimawh tak a nih rualin ramngaw humhalh na pawimawh tak niin a lang. Mi ṭhenkhat ram kal kut hlei deuhte'n thing leh mau te tak te te an hmuhin an fik thla zen a. Hei hi thil pawi tak a ni. Hetiang atang ringawt pawh hian ram hi a chereu chak teh mai a nia. Kan sorkar ropui tak mai chuan an hnuaiah Department hran, Forest Department an din a. Hetiangte hi mipuite hian kan lo pui ve zel thin tur a ni. Kawng sirah thingte an phun a, hetiang pawh kan venghim zo lo a nih chuan ramngaw humhalh chu a harsa awm ngawtin ka hria.
Forest department sawi lan takah chuan an hmalakna ṭhenkhat ṭhalo tih ka nei nual mai. Ramngaw ṭhalai vatin thing ṭiak phun chawp an ching thar hle mai. Thingphun hrim hrim chu a ṭha e, mahse, chu aia pawimawh chu kihloh hi a ni awm e. A nihna takah chuan thing phun hi thil ṭul tak pawh a nilo. Kan kal velna nilo-ah chuan thing chu amahin a rawn ṭiak mai. Kan Aizawl khawpui te pawh hi kum sawm rauhsan teh i, thing ṭiak a rawn lawr fur ngeiin a rinawm. Chuvangin, kan mamawh ti tlem ila, ramngaw tha kan neih theih nan theihtawp i chhuah tlang ang u.
3. MAHNI RAM HLUT THIAM A TUL : Mizo zingah khawvel hriata mi challang kan nei ve ta nual. A lawmawm e. Chung zinga ka mi ngaihsan berte zinga pakhat chu Pu Chalngura Jahau hi a ni. Khawvel ram hrang hrangah restaurant ropui tak tak siamin sumdawnna a kalpui thin a nih kha. Mite'n khawi ram mi nge a nih hre chaka an zawh changte hian 'Mizoram' ti ngatin a chhang ṭhin. Mizoram hre lote'n "Mizoram chu khawiahnge a awm?' an tih in India rama a awm thu a hrilh chauh ṭhin.
Tripura-ah pawh Mizo pakhat, Kima an ti mai a, a hming pum ka hre mailo. Ani pawh hi hnam feeling chu ngah ve tak a ni. Vai-ho tan phei chuan hlauhawm tak a ni. Amah a palian ropui si. "Mizo tana a ṭhatna chu vai a tiduhdah" tiin an sawi ṭhin. Hnam dang "Mizo nulate chu ka duh duh ka thei," tia an sawi changte hian a titu chu kovin "Mizo nula ka duh duh ka thei' i ti maw? Mizo nula engzatnge i theih tawh? Tute nge?" tiin hmai zangthal hehaw zahna nei miah lo hian a zawt ṭhin a ni awm e. Hnamdang a titute chuan chutianga anmahni hlau miah lova tâw'ng tu an tawn chuan, "Ka Pu, min ngaidam rawh. Ka ti mai mai nih kha, tiin an khup zal zal mai ṭhin a ni awm e.
Anni pahnih lo pawh kan ram ngaihlu thiam tam tak an la awm in a rinawm. Mahni ram hlut thiam hi ram leh hnam humhalh na kawnng pawimawh tak a ni ve awm e.
4. KAN LA CHHE VEK LO E : Ziakmi lar, Pu Lalhruaitluanga Chawngte chuan lehkhabu, Book of the Year lawmman hial la tu,
"Hnam ropui te u tho ru le" tihah khan miin kan ram chhiat tawh zia nasa taka an sawi laia kan la chhiat vek loh thu leh hnamdang aia thatna lai kan neih ve tho thu te a sawi a nih kha. Ni e, kan ram hi chhe ta duai a sawi kan ching thin. Ṭhahnemngai aw ni turah ngai ila, chuti a nih chuan thil lawmawm tak erawh a ni ang. Amaherawhchu, kan ṭhat lohna leh kan hnam nep zia sawi nuam kan ti zawk ta mai emaw tih mai tura kan awm tlat mai leh, chu lam chanchin ṭha lo hmuh hlek a lawm zawk emaw tihtur kan la awm nual mai hi a zialo khawp mai.
Kan Mizoram hi kan zahpui a, kan sit ṭhin. A mi chengte kan indem a, kan ram hruaitu V/C leh MLA te thleng hian kan duhkhawp loin kan dem fo mai. Hniam bik ngawih ngawih in kan inhria a nih hi. A dik.
Heti hian i ngaihtuah teh ang : England rama Manchester khawpui-ah pawh traffic a jam ve tho. English Premier League khelh tur chu a hun sawn a ngaih phah a, Israel rama Jerusalem-ah pawh garrage an nei vek hauh lo, kawngsirah motor an park-a, kawnga tui luang dum dum khawpin motor pawh an sil ve tho. Kan ram khawpui ber, New Delhi khawlai-ah pawh vawk an tla duah duah a, ramchhung leh rampawnah pawh lei (bridge) a chim thu kan hre ve chamchi. Eirukna lamah ni se, India ram chu sawiloh, khawvel ram changkang ber bera kan ngaih ṭhinah pawh a hluar hle mai a, tharum thawhna nise, kan rama thil thleng chu ramdang ngaihtuah chuan nep tak a ni.
Mahse, heng thil zawng zawng kan sawi hian mi thiltih ṭhalo lai kan sawiin in siamṭhat tum loin mi pawhin an tisual ve tho tih hi kan sawi tum a ni lo. Kan inhmuh hniam viau lai hian mi pawhin chaklohna lai an lo nei ve nasa tih tarlan kan tum vang zawk a ni a, insiamṭhat nan hman i tum teh ang u.
Kan thawnthu te lah hi kan han hmusit khawp a. Mualzavata'n nikhatah mual za a vah zawh thu leh a nupuiin nikhatah vêk a thlawh zawh leh hman thu kan awihloh viau lai hian Samsona'n sabengtung khabe ruh a Filistia patling sang chuang a vuak hlum theih mak kan ti leh hauhlo a, Balaama sabengtung a ṭawng theih a, Eden huanah rul ṭawng thei, fing phakar zet mai a awm tih te hi thil thleng tak tak a nih si chuan engvanginnge Tlanrawkpa khuangchawi a ramsa tamtak, mihring anga ṭawngte hi thawnthu mai mai an nih bik? Nova'n lawng pakhata leilung a cheng ramsa zawng zawng a khungkhawm theih a khawvel pumpui tuiin a chim tih te pawh hi thil thleng tak tak a nih si chuan Ngaitei te khua tuiin a chim a Ngaitei an paih thlak hnu-ah a kiam ve chauh tih hi enge a awihawm loh bik na ni ang? Mosia'n Pathian in ti rawh a tih anga a tiang Nile lui a a chiah avanga tui thisen a a chan vek thu hi thutak leh thil thleng tak tak a nih chuan Kungawrhi leh Phawhthira leh Hrangchala ten'a Pathian nupa in'a tirawh u an tih anga tui chi an theh a anmahni leh keimi inkara tuipui a tling ta pum tih te hi enge a awihawm loh bik viau na aw?
Chanchin mak lutuk ve ve, mihring finnna aṭanga thlira thil ni theilo ve ve si hi, engahnge pipu thawnthu kan nuihzata kan awihloh em em laia phuahchawp niawm maia lang ve tho Bible a mi leh hnamdang thawnthu tamtak hi thutaka kan ngaih tlat bik?
Kan nitin chaw ei dan chungchangah te hian sawi tur a va tam em. 'Zingah chaw kan ṭeuh a, tlai-ah ka ei leh teuh ringawt a' tiin kan hnam chin dan hmusit kan awm nual mai. Hnam dang ho hian brekfast tlem te an ei a, lunch leh dinner an ei ṭeuh thung. Mizo te pawhin chhunah kan ei tam lo ve thung alawm. Tlai-ah nise hnam dang ho chuan mut dawn ruai-ah an ei nghek mai a, mut dawna thil ei ṭeuh emaw puar laia mut a ṭhalo tiin nu leh pa ten min zirtir ṭhin. Hma taka mut a, hma tak a thawh in zirtir thin tan chuan kan pipu te tih dan ngei hi a lo ṭha ber zel e.
Kan puithuna lah kan sakhua avangin kan hnualsuat ti tih ta. Puithuna kha vawiin thleng hian a lo la fuh ber zel tih te pawh hi ngaihtuah thar a ṭha hle. Sap nunphung niloin Kristian kan ni a nih pawhin Mizo takin, Kristian nih i tum ang u. Mahni hnam dan hmusita ramdang thil a ṭha zawk pawh ni lemlo lakchhawn vak vak te hi ram leh hnam tan thil ṭhalo tak niin a lang.
5. ṬAWNG CHUNGCHANG : Noa thlahten van tawnga in sak an tum avangin Pathian in an ṭawng a rawn tih hram sak tih kan hre ṭheuh awm e. (Gen 11: 4)
Chutaṭang chuan ṭawng hrang hrang a lo piang ta a nih hmel a, hnam tinin ṭawng kan nei ta a nih hi. Ṭawng thenkhat chu hmangtu an tlem avangin a ral ti tih tawh hlawm a, kan ṭawng hman ngei pawh hi mithiam ṭhenkhat chuan ral mai tur a nih thu an sawi chamchi mai.
Hei hi a chhan ni a lang chu kan ṭawng kan hman duhdah leh hnamdang ṭawng kan ngaihsan luattuk vang niin a lang. Hnamdang ṭawng thiam hi kawng tinrengah a ṭha na meuh mai. Amaherawhchu, kan hnam ṭawng aia kan ngaihlu leh Mizo leh Mizo inkarah pawh ṭhenkhat chuan hman kan tum ta fo mai te hi a zialo takzet a ni. Ṭhenkhat lahin a fiah phah em em a hriat lemlohah pawh sapṭawng thumal an zep thlazen a, tlema lehkha zir sanglo te bulah phei chuan kan ti ti hi hriatthiamloh an lo nei nual thei dawnin a lang hial. Thiltih puina nikhua velah te hian kan hruaitu te lah hian Mizoṭawng aiin sapṭawng a thusawi kha nuam an ti zawkin a lang hial a nih hi. Mizoṭawng kan ziah uluk loh leh hawrawp kimlo hman kan chin ngaihtuahin sapṭawng erawh ziah dikloh kan va hlau si em.
Kan ṭawng hman dante hi fimkhur a ngai hle mai. Ṭawng dang telh ṭul lo pui-ah pawh kan telh kher zel a. Entir nan bual in kan ti bathroom ta te, pindan (mutna) pawh bed room tiin. Chutiangzelin, inpui pawh sitting room kan ti. Aizawla kan pu pakhat nen hna kan thawh dun laiin thirchaicheh a mamawha "Khawmaw player min zuk lak teh," a ti a. Inhnuaia awm ka pi hnenah chuan, "Ka pu'n thirchaicheh zuk la teh a ti," ka ti a. Ka pi chuan a hrethiam lo nia. Ka pi chu pawl sawm pawh thleng lo a ni. Chutiang miin sap ṭawnga a awmzia a hriat Mizoṭawngin a hre lo nia. 'Experience' tih ang rengte hi Mizoṭawnga let thiam chu an vang fu mai law'ng maw? Mizoṭawnga lehlin theih loh chi chu a awm alawm. Entirnan, Football, Hokey, Criket leh a dangte pawh hi.
Kan naupan lai a Mizoṭawnga kan sawi ṭhin saptawnga lam te hi kan va ngah tawh tak em. Entirnan : buara ip intlansiak suck race a ni daih tawh. Khat hnih thum pawh one two three. Thluak a thisen zam chat pawh stroke a ni leh tawh a, khawtlang in zirtir aiah 'in awar a ngai' kan ti mawh heklo. A la tam mai, Mizoṭawng a kan hman theih hi chu i hmang zel ang u, kan hnam ṭawng a bo loh nan. Sapṭawng tel lo in pawl hming kan phuah thiam tawh lo a nih hmel. Hetiang sawi ni khua hian kan pawl ropui YMA hi kan sawi teh chawk a, hei hi erawh kan Zosap te phuah a nih miau avangin ngaimawh chi-ah ka ngai lemlo. Pawl hming dang erawh kan uar ta mah mah ni chuan a lang. Mizoṭawng humhalhtu committee pawh (Mizo Language Development Board) sapṭawng a la ni fan a, tuna kan thu ziah lai ngei pawh essay kan la ti fan tho chu a nih hi. Buaithlak.
Mizote ramdanga khawsa kan awm ve ta nual mai. Chung ho fate Mizoṭawng thiamlo an va tam ta em. An chhuahvah hlekin ṭawngdang an tawh nghal zel avangin a hriatthiam theih tho mai. Mahse, rampawna hnathawk (IFS) pakhat te chuan ramdangah pawh an chhungkua chiahin an hman ṭawng an nei. Chu chu tuna kan hman mek, Mizoṭawng hi a ni. Chumi awmzia chu ramdangah pawh tum chuan a thiam theih tih a ti lang. Chuvangin, ramdanga Zofate u in fate khan Mizoṭawng an thiamloh chuan Mizo te lakah pawh an tlatlum thei dawnlo a, an tan ram leh hnam chungchang ngat phei chuan awmzia a nei tawi viau dawn a nia, fimkhur hle teh u.
6. NAA AN TUM ANG : Kan pu Chhura khan chengkek lawh a tum ṭum khan a khawih phak reng kha a kunga a lawn theihloh miau avangin lo theilo tura a inngaiin 'Naa chu nise a lo mai tur' a ti a nih kha. Kan nuihzat viau ṭhin tak naa kan va chhun si em. Kan tih ve theih reng thil chu theilo a kan in ngaih miau avangin vai ho chuan emaw Japan chu nise kan ti mawh heklo.
Tumna a awm chuan kawng a awm tih thufing ang khan thil engpawh tihtakzeta kan tum na na na chuan theihloh a lo awm hauhlo mai.
"Indopui pahnihna lai khan Japan sipai silaimu nei tawh lo kha hmelma ten an uma, mau hmunah Japan sipai chu an tlan lut a, engtin tin emaw mau hmangin thlawhna an siam a, an thlawk chhuak daih," kan ti a, goalkeeper atan pawh robot kan hman tir mawh heklo. Vai ho thil thiam tawh laileng an turu zia hahipin kan sawi fo. Tum ve ang i hmiang.
Thil kan tum ve a kan hlawhtling a nih ngat chuan hnamdang kan rama hnathawh tum te kan hnawt kiang theih phah anga, a ṭha phian tur a sin.
7. ILP CHUNGCHANG : Inner Line Permit (ILP) hi India sorkarin official travel document a pek a ni a, India khua leh tui pakhat chu humhalh hmuna hun bituk chhunga inward travel phalna a ni. Heihi Bengal Eastern Frontier Regulations, 1873 atanga lo chhuak a ni a, India rama state hnufual bik te inhung bikna atana tih a niin hnamdang te duh duha kan ram (State) chhunga an lo lut tur venna a ni.
Inner Line Pass (ILP) chungchang YMA chanchinbu an tarlan hi i'n bih thuak teh ang.ILP hi chi 3 (thum) a awm :
1. Temporary ILP : Hei hi ni 7 chhung a nung a; State pawn mi, Mizorama lo lut tur ten Sorkarin dilna tur a ruahmanah an dil thei. He Temporary ILP hi sumdawnna atan dil theih a ni lova, zin veivahna atan chauh a tih a ni. Permit thih dawnah Mizoram a cham hun pawhsei a dil theih a ni.
2. Regular ILP: Hei hi thla 6 (ruk) aia reilo a nung a, vawi 2 (hnih) aia tam extend/pawh sei theih a ni lo. Kut hnathawk/labour works atana mimalin a dil theih a ni a; sumdawnna atan Regular ILP hi dil theih a ni lo.
3. Two Years ILP: Heihi Sorkar hnathawk nghet leh nghet lo, State pawn miin amah leh in khata chenpui chhungkaw member ten an dil thei a; Mizorama hna an thawh hun chhung rei zawng ang zela pawhsei/extend theih a ni. Hei bakah hian Two Years ILP hi Trading Licence nei te leh Mizoram hmasawnna in a mamawhna avanga Private leh Public Sector Company a thawk ten an dil thei a. Armed Forces (Sipai) Canteen neitu leh an hnathawk ten an dil thei bawk a ni.
Sponsor tu mawhphuhna: Sponsor tu chuan, ILP kaihhruaina dan a hre tur a ni a; a mi sponsor-a chuan dan a bawhchhiat chuan sponsor tu hian mawh a phur ang. A mi sponsor chu hna ṭula a chhawr tawh loh chuan a ILP thih hma pawhin ILP copy chu DC hnenah a surrender tur a ni. ILP thih hun ațanga ni 7 chhunga DC hnena a pe kir lo a niha amah pawh a thawn haw lo anih chuan mi pakhat zelah Rs. 1,000/- a chawi ang. Tin, sorkar department thila contractor, company hna thawkte sorkar official in a sponsor pawh a chhawr tawh loh chuan ILP copy hi surrender tur a ni a, chuti a nihloh chuan dan bawhchhiatah mi pakhat zelalh Rs. 2000/- a chawi thei bawk a ni. Mi pakhatin mi 10 aia tam an sponsor thei lo. Ram leilung fa chiahin a sponsor thei a ni.
Hnamdang phalna nei lova Mizoram rawn lut chu kum khat tan tir emaw Rs. 1000/-chawi tir emaw, a pahnih a hrem theih an ni.
Khitiang khi ILP chungchang chu a ni a, a nihna takah chuan rampawna kan zin dawn a visa kan dil ang hi a ni mai awm e. Tunlai hian ILP neilo emaw thi tawha la awm zui an awm nual niin a lang a, sorkar/police leh YMA te hian endik hna kan kalpui fo bawk. YMA hi thutawp siam thei kan nihloh avang leh sum leh pai a hautak bawk si avangin duh anga chetvel a harsa ṭhin a, sorkar lam pawh an in enfiah deuh a pawimawh hle awm e.
Kan ram leh hnam humhalna atana kan hmanraw ṭangkai ber zing mi ILP hi kan theihna zawn apiangah fir taka kalpui a pawimawh khawp mai.
ILP hi hnamdang thil hrang hrang avanga lo kal tur te tana pawimawh hmasa a ni a, a tam zawk hi hnathawk tur an nih a rinawm. An hnathawh theih ang tam zawk hi Mizo tlangval te hian kan ti ve thei reng tih hria ang u. Thirchhia an zawng a, an hmu leh mai thin. La va mai ila, cement work te lah Vai kan chhawr duh zawk zel mai hian chhan a nei ngei ang. Ṭhenkhat chuan a chhawrtu kan han dem viau ṭhin tak na a, Mizo nen chuan chhawr kan in nawm hleih em a tin ni. Chuvangin, chhawr nuam tak tura inphahhniam ve hi kan tih tur hmasa niin a lang.
Vai mistri leh sumdawng tam zawk hian an chipui an dawr hram hram thin. Keini erawh chuan Vai dawr pawina kan hre lem hauhlo thung. Kan chipui te kan dawr hian pawisa chu kan ramah a leng vel tih hi ngaihtuah tel nachang hriat a tul hle.
Khaw tamtak chuan hnamdang dawrloh hram hram an in zirtir thin. Bus te an nei ve a, chuang an awmloh miau chuan rei an service peih hauhlo ang. Chutiang zelin dawr pawh siam se, va suasam saka, chhuak tura nawr chiam an ngai lemlo. Dawrloh ngam kha thil pawimawh hmasa a ni tih I hria ang u. Tunah phei chuan Mizo muṭia pawh kan awm ve ta nual mai. A lawmawm takzet. I ti ve vek zel ang u. Mizo tamtak vaipa mix (a hmingah ngai tawh mai ang) zuar kan awm ta te hi a va lawmawm em. Hetianga vai hna kan thawh ve zel theih ngat chuan ILP neilo endik vel hi a tlem deuh sawt anga, kan ramah hnamdang hnathawk an tlem ang. An tlem na na na chuan chimrala kan awm pawh a hlauhawm nep deuh ngei ang.
8. HNAMDANG KAWP : Hnamdang kawp chungchang kan sawi hian hmeichhe chungchang kan sawi tlangpui thin. A chhan chu mipa lam chuan hnamdang kawp hi kan ti vaklo nia a lan avang a ni. A thu hrim in mipa chuan lo kawp pawh ni ila kan chi a bo dawn miauloh a vangin thil pawi em em pawh a nilo zawk maithei. Hmeichhia in hnamdang an neih chuan an fa te kha Mizo an ni thei dawnlo hrim hrim a, chuvangin, a pawi lehzual em em a ni. Chubakah, inchimralna kawng hmahruai a nih theihna lai tam tak awmin a langa, a duh thlanna mah ni se hnam anga thlir chuan thil pawi tak a ni.
Bairabi khua khu ramria an awm avang khuan an inneih pawlh nasa viauin ka lo ring thin. Mahse, ramria awm e tiloin hnamdang pasal nei te lakah an thikthu a chhe khawp mai a, a chang phei chuan an ti lutuk mah mah em aw tih tur te pawh a awm thei hialin a hriat. An khaw mi hnamdang pasal nei hmeichhe pahnih chu an bungrua thehchhuah sakin an pasalte khaw lama in bengbel turin an ti a nih kha. Uchuak tih deuh chang awm mah se an ti ṭha takzet a ni. Tin, anni vek hian hnamdang nei te chu ILP te hial pawh an phut nia mawle.
Hnamdang kawp chungchangah hian Juda mipa te chuan an hmeichhia te hnamdang kawppui neih an phalloh thu kan sawi thin. A chunga 'Naa an tum ang' tih kan sawi ang khian Juda ho pawhin an phalloh a an khapbet thei a nih chuan engahnge kan theihloh bik lem ang le, ṭhenkhat phei chuan an thlah niin kan inngai hial a ni lo'mni. Chu chu engpawhnise, Juda ho ang hi kan ni vekin a rinawm. Tu hnam mah hian kan nula te hnamdang tan kan phal bik hauhlo ang. Chuvangin, mipa te pawh kan in enfiah a ṭul in a lang.
Hnamdang nei rau rau endawng ngawih ngawih kan neih lai hian ṭhenkhat erawh kan ngaisang zawk emaw tih tur te an awm ta lai a. Zahthlak tak a ni. Hemi avang tak pawh hian a hnam puma kan in enfiah hi a ṭul takzet a ni.
AIA UPA ZAH : Pu Liandala chuan 'Aia upa zahthiam' tih hla a phuah a, chutah chuan chang khatnaah an thu awih a pawimawh thu a sawi. Tunlaiah an thu kan awih nep ta viau mai. Naupang te te pawh hlawh neilo chuan an tirh theih ta manglo. Keimahni ṭheuh pawhin aia upa te thu kan awi em? tih in enfiah ila, kan naute ho pawh i fuih thar lehzual ang u.
Aia upa te chu chhân tinah an tin ngailo. Vai ho phei chu puitling uaih tawh pawhin an nu leh pa kum upa tak tak te pawh an la zah thin khawp a nia. Keini chuan 'tar à' te kan ti ta vel a nih hi. Mi in tibuai se, va hauha, ṭhelh tum ngawt pawh a ngamawm talo. Thinrim lai phei chuan mi zah nachang an hre mang silo a, a ṭhelhtu zawkin a tawrh chang a awm ta zeuh zeuh mai. Hei pawh hi nu leh pa te mawhphurhna liau liau a ni.
Lehkha te kan thiam tawh. Nu leh pa mawlmang taka hlo thlo chunga zirna mi petu kan hmusit let ta hlauh mai te hi zah nachang hriat a tul khawp mai. Fiamthu a an sawi zu inna-ah a khilai tu zawk kha a cho thu kan sawi thin ang lek kha kan ni mai dawn asin. Chuvangin, zirna hian thiamna leh pawl sanna mai niloin finna te pawh hi zir chhuak thei ila a duhawm khawp ang. Chu chu ram leh hnam humhalh na tura kawng pawimawh hmasa a ni.
ZIRNA : Kumpuana kan hman fo zirna chungchang hi kan sawi hawng ta sa sa bawka, i'n sawi leh lawk teh ang.
Ziak leh chhiar lamah India rama a sang ber pawl kan ni ngar ngar a, amaherawhchu, thiamna tak takah erawh kan va pachhe si em. Pawl sawm pass nasa takin kan chawimawia, chawimawi pawh an phu ang. Amaherawhchu, enge an thlen zel? tih hi ngaihven tel a pawimawh khawp mai. 'Thil reng reng a lerah kan ṭhuai a, chuvangin, a bulthum a pawimawh kan ti ṭhin.' A dik. Mahse, hei hi erawh a pawimawh lo zawk kan ngaihlu zawk a ang tlat. Pawl sawm result nei ṭha hle si officer lian emaw mahni line a a sang filawr kan tlem leh pharh si hian kan ram zirna siamṭhat a ṭul zia a tarlang.
A thuhrimin, kan zirna kalphung hi pawl sawn ngawr ngawr kan tum niin a lang. Pawl sawn tur chu a nih takzet rualin thiamna tak tak leh finna bakah nunphung dik zirchhuah a pawimawh.
Aizawla sikul ṭha ve tak nia lang pakhata zirlai te chu hostel/sikul aṭanga an lo chhuaha bus an chuan chang te hian an va bengchhengin midang an va ngaichang lo ṭhin tak. An sikul luhna changkang tak an chhuang emni chaw aw te pawh a tih theih rum rum mai. Hei hian zirtirtu pawimawh zia a hril ve thung. Sorkar hnathawk awm ṭha duhlo ber pawl zirtirtu an ni te pawh hian in enfiah an ngaih zia a tarlang. An nghet deuh deuh a, aikal an la nghal hmiah mai te hian an mawhphurhna pawimawh zia hre lemlo an tam zia a tilang. Zirna chuan thiamna a thlen tur a ni a, thiamna chuan zahawmna a thlen bawk tur a ni.
Chuvangin, thiamna tak tak thlen thei turin zirlai te ṭang ila, zirtirtu te leh a ruaitu sorkar hotu te pawhin mahni theihna zawn ṭheuhah tan i la ang u. Ziak leh chhiar thiam tam ni ringawt lo hian kan ramah na na na chuan hnamdang hnathawh tur khalh thei tur khawpin thiamna tak tak puakchhuah i tum ang u. Chu chu ram leh hnam tana pawimawh tak a ni e.
CULTURE VAWNHIM : Hnamtin hian nunphung (culture) kan nei vek. Chutiang kan nunphung te vawnhim chu a chhunga cheng te mawhphurhna a ni. Mi ṭhenkhat erawh chuan culture hi mawl lai/changkan loh lai thil niin kan ngai maithei. A dikna chen chu a awm tho mai. Mahse, tuna hnam changkang tak lo ni ta hnam tam tak hian an pipu nun kha an la vawnghim tlat nia. Kan hmuh phak mai-ah Vai kan tihte ho pawh hi, eng sakhua mai pawh hian an hmeichhia te chuan sari an kaih hnalh mai hlawm hi. An duh chuan thuamhnaw mawihnai zawk pawh an nei em em ang tih a rinawm. Mahse, an hnam thuam chu an la zah tlat a nih hi. Keini lah chuan ṭhing kan ti a, ṭhalai intihlim ho lah chuan ṭhin zan te an lo hmang vei rawl nen. Pipu nun kha kan ngainepin kan hmuhsit hmel ngawih ngawih mai a ni. Ṭhenkhat lahin Zo zan kan hmang mawh heklo. Chhiatni ṭhatni a kan nunphung te pawh hi zawm hleihtheihloh awm nual tawh mah se ṭhangthar ho erawh hriattir thar zel hi rual u te mawhhphurhna niin a lang.
TLIPNA : Kan sawi tak zawng zawng khi an pawimawh vek mai. Engpawhnise, a pawimawh ber chu ngaihtuahna kan sen uluk deuh hi a ni àwm e. Kan ramngaw leh a chhunga chengte humhalh ila, national leh international ramri te pawh theihtawpin humhalh hna thawk ila, hnamdang khawi chintawk hriat tum ila, kan hmeichhia te pawhin hnamdang an neih hian hnam tan a pawi tih hria se, tin, an rama cheng lo a kan rama an cheng a nih phei chuan khuarei-ah kan hnam tan an pawi thei tih te pawh i hria ang u. Inti Mizo viau mah se Chi/hnam chungchangah kher hi chuan Vai fa na na na chuan mahni chi chu ṭan chin an nei châwk a nia. fimkhur ang u. Engpawhnise, heng zawng zawng a thlen lohna tur chuan intodelh hmasak a ngai in a lang. Ruihhlo laka fihlim turin a la ti velo te tang ila, zirna lamah pawh theihtawp i chhuah leh deuh ang u. Fiamthu a an sawi ṭhin tuna kan picnic a kan nuih uar uar lai hian Chakma ho chuan lehkha an zir reng a nia.
Hlim leh nuam ti taka kan len lai hian hnamdang, ruihhlo, sex chhe mi, thatchhiatna ten min chiahpiah mek a nih hi. In siamṭhatna hun kan neih lai hian Ram leh hnam humhalh turin kan Finna leh chakna te hmangin ṭan i la nasa leh zual ang u.
Ka lawm e.
Comments
Post a Comment